▲

Kwartaalbladen » 1954-1966 (jaargang 5, 1964) » No. 3 » pagina 151-156

De "boeren burgemeesters" van de gemeente Avenhorn

Deze wat vreemd aandoende uitdrukking voor de burgemeester houdt geen kleinering in. In de dorpen van Westfriesland is het immen van omstreeks 1840 tot ver in onze eeuw gewoonte geweest dat de burgemeester voortkwam uit de plaats zelf of uit de omgeving; meestal behoorde hij tot de meer gegoede klasse en dat waren in onze omgeving de veehouders. Het burgemeesterschap was een erebaantje; de bezoldiging was gering en men moest dus een eigen bedrijf hebben om dit ambt te kunnen uitoefenen. In het algemeen waren deze burgemeesters flinke mensen; ze hadden gezag, niet alleen door hun bezit, of zelfs helemaal niet door hun bezit, maar door hun houding, hun kennis van zaken en hun strikte rechtschapenheid. Voor het administratieve werk waren ze minder geschikt, maar daarvoor konden zij dan ook beschikken over de secretaris; in de eerste jaren na de Franse tijd werd hiervoor veelal een schoolmeester of een notaris benoemd.

In Avenhorn is het iets anders gegaan dan in de meer zelfstandige, vrije dorpen, Immers Avenhorn en omgeving, de Veenhoopdorpen, behoorden rechterlijk onder Hoorn. Ongetwijfeld heeft dit nagewerkt toen de gemeenten gesticht werden en een burgemeester-eerste schout genoemd, moest worden benoemd. Er is nog een geheel andere factor waardoor de gemeente Avenhorn in de eerste 50 jaar meerdere grenswijzigingen heeft gehad; dit was eerst de franse geest die behoorlijk grote gemeenten wilde hebben; daarop de reactie waardoor teruggegrepen werd op de oude toestand en ten slotte het gezonde verstand dat weer leidde tot een behoorlijke ruime eenheid.

Zo werd bij Keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 de "Mairie" Avenhorn gevormd, bestaande uit de dorpen Avenhorn, Grosthuizen en Scharwoude.

Zeer verwarrend is nog steeds dat tegelijk in een geheel andere streek de dorpen Noord Scharwoude en Zuid Scharwoude verenigd werden tot de "mairie" Scharwoude! Tot burgemeester van de nieuwe mairie Avenhorn werd benoemd een Hoornse regent, Mr. Jan Pan. In de eerste jaren was de toestand blijkbaar nog zeer verward; te Scharwoude tekent Cornelis Knol als Maire de enige huwelijksacte in 1811; te Grosthuizen noemt Cornelis Groteboer zich in 1811 Provisin.

Intussen waren de Fransen verjaagd en Koning Willem I haastte zich om na Leipzig de oude toestand weer te bevelen bij KB's van 13 dec. 1815 en 7 maart 1816; vanaf 1817 waren er dus drie gemeenten, Avenhorn met omstreeks 250 inwoners, Grosthuizen met ruim 200 en Scharwoude met 150 inwoners! Gelukkig werd ook de elders gevormde gemeente Scharwoude opgeheven en werden Noord- en Zuid-Scharwoude, elk met meer dan 450 inwoners, weer zelfstandige gemeenten.

Mr Jan Pan verdween in 1817 als burgemeester; hij werd opgevolgd door de Hoornse regent Mr. de Blocquerij, eerst nog Schout genoemd. Ook te Scharwoude trad deze als burgemeester op; te Grosthuizen noemt in 1817 Jacob Schuit zich burgemeester. Even later in hetzelfde jaar heet Klaas Schuijtemaker Schout en in 1818 is ook Mr. de Blocquerij daar Schout. Deze toestand blijft zo tot 1831; dan wordt de Blocquerij opgevolgd door Mr. Abraham Langerhuizen van Uven. Slechts af en toe waren deze burgemeesters in hun gemeenten aanwezig.

Door invoering van het kadaster waren langzamerhand de gemeentegrenzen afgebakend. Deze werden voor het eerst vastgesteld op 1 oktober 1832. Toen in 1845 ook Mr. van Uven verdween, was de tijd rijp voor het benoemen van een "plaatselijke" burgemeester. Te Avenhorn werd dit Pieter Spaans (sedert 1832 was de naam Schout reeds gewijzigd in Burgemeester), te Grosthuizen Dirk Schuijtemaker en te Scharwoude Jacob de Groot.

In 1851 kwam, voortbouwend op de ommekeer van 1848, de Gemeentewet tot stand. In aansluiting hierop werd bij de Wet van 18 april 1854 bepaald dat voortaan weer de gemeente Avenhorn werd gesticht uit de dorpen Avenhorn, Scharwoude en Grosthuizen.

In onze tijd, n.l. door de Provinciale Commissie Ter Veen, later de Commissie Thomése, zijn er weer voorstellen gedaan tot een nog veel grotere eenheid: de gehele Veenhoop zou één gemeente dienen te worden. Langzamerhand zijn de gemeentelijke bemoeiïngen echter zo uitgebreid en is de bevolking zo toegenomen dat er vooreerst nog weinig kans op verandering van gemeentegrenzen bestaat.

Na deze, wat lange inleiding, volgt het overzicht van de burgemeesters, die wij kunnen noemen de boeren-burgemeesters en die de gemeente Avenhorn geleid hebben van 1845 tot 1938. Het zijn er zes geweest; allereerst volgen de genealogische gegevens:

I.
PIETER JACOBSZ. SPAANS, geb. Avenhorn 9-3-1792, gedoopt Grosthuizen 11-3-1792; zoon van Jacob Spaans x Stijntje Nierop (overleden resp. 1802 en 1803); overleden Avenhorn 24-12-1855. Veerschipper te Avenhorn; burgemeester van Avenhorn sedert 1845; van Scharwoude sedert 1848 en van Grosthuizen sedert 1833. Getrouwd 1e x Avenhorn met: Maartje Boon, geb. de Koog, Texel, 104-1790; ov. 24-10-1835 Avenhorn; dochter van Pieter Boon x Lijsbeth Wilkes.
Kinderen:
Jacob, geb. Avenhorn 4-10-1817; schipper Avenhorn; getrouwd 1e x Avenhorn 1837 met Jacoba Nierop; hertrouwd Scharwoude 1841 met Trijntje Rob.
Lijsbeth, geb. Avenhorn 10-11-1823; getrouwd 1e x Ursem 1843 met Johannes Koster, bakker, Ursem; hertrouwd Zwaag 1862 met Reinder Groot, veehouder te Zwaag.
Stijntje, geb. Avenhorn 29-3-1827; getrouwd Avenhorn 1845 met Klaas Berkhout, veehouder te Twisk.
Trijntje, geb. Avenhorn 21-3-1831; getrouwd 1e x Avenhorn 1851 met Klaas Zijp, veehouder Hoogwoud, later Twisk; hertrouwd Twisk 1872 met Cornelis Zijp, veehouder te Twisk.
Pieter, geb. Avenhorn 11-5-1834; veehouder Avenhorn, getrouwd Avenhorn 1856 met Adriaantje de Boer.

Ib.
Hertrouwd Avenhorn 64-1837 met: Antje Wijdenes, geb. Abbekerk 7-11.-1802, gedoopt Abbekerk 14-11-1802; dochter van Maartje Wijdenes x Antje Oostwoud; ov. Avenhorn 23-6-1876. (Antje Wijdenes was de weduwe van Simon de Jong, veehouder te Abbekerk en daar overleden in 1833).
Kinderen:
Cornelis, geb. Avenhorn 15-8-1839; na 1879 genoemd Cornelis Wijdenes Spaans; zie V, hieronder.

II.
PIETER CORNELISZ. SPAANS, gedoopt Avenhorn 4-3-1804; zoon van Cornelis Pietersz. Spaans x Antje Klaasd. Spaans (overleden resp, 1841 en 1821); overleden Avenhorn 15-8-1870. Schipper te Avenhorn; burgemeester van Avenhorn van 1855 tot 1866. Getrouwd 18-5-1826 met: Bregjen Rol, geb. Beemster 28-1-1805, gedoopt aldaar 3-2-1805; dochter van Gerrit Rol x Jaapjen de Vries; overleden Avenhorn 1-3-1886.
Kinderen:
Antje, geb. Avenhorn 7-4-1827, getrouwd Avenhorn 1e x 1846 met Jan Danielsz. Nierop, winkelier Avenhorn; hertrouwd Avenhorn 1856 met Pieter Koster, veehouder Ursem, later Avenhorn.
Cornelis, geb. Avenhorn 2-2-1831, veehouder en veerschipper te Avenhorn; zie IVa en IVb hieronder.
Gerrit,  geb. Avenhorn 23-1-1833, overleden Avenhorn 18-5-1851.
Klaas, geb. Avenhorn 5-10-1838; veehouder te Avenhorn. Getrouwd 1e x Avenhorn 1861 met Pietertje Brak; hertrouwd Avenhorn 1871 met Antje Bakker (de dochter van Burgemeester Bakker, zie III).
Aris, geb. Avenhorn 5-4-1846, veehouder te Beemster, getrouwd met Antje de Vries.

III.
ARIE BAKKER, geb. Beets 19-3-1819; zoon van Cornelis Bakker x Antje de Groot; overleden Avenhorn 19-7-1881. Timmerman, later aannemer publieke werken te Avenhorn; burgemeester van Avenhorn van 1866 tot 1882.
Getrouwd te Avenhorn op 18-10-1840 met: Trijntje Nierop, geb. Avenhorn 3-9-1811; dochter van Kornelis Nierop x Trijntje Jacobsdr. Schuit; overleden Avenhorn 6-8-1877.
Kinderen:
Cornelis, geb. Avenhorn 12-3-1841; koornmolenaar Avenhorn; ov. te Avenhorn 19-4-1902; getrouwd Avenhorn 1862 met Antje Pasmooij.
Jacoba, geb. Avenhorn 23-10-1843; getrouwd 1865 met Dirk Brak, bakker Avenhorn.
Antje, geb. Avenhorn 16-10-1848; getrouwd Avenhorn 1871 met Klaas Spaans, 2e x veehouder te Avenhorn (zie boven).
Jacob, geb. Avenhorn 14-2-1848; timmerman, getrouwd Avenhorn 1871 met Elisabeth Brak.
Grietje, geb. Avenhorn 13-1-1851; getrouwd Avenhorn 1871 met Pieter Brander, veehouder (te Beemster?).
Trijntje, geb. Avenhorn 19-5-1849.
Maartje, geb. Avenhorn 16-6-1852. .
Remmet, geb. Avenhorn 29-5-1854; veehouder te Avenhorn; getrouwd Avenhorn 1876 met Liefje Winder.

IVa.
CORNELIS PIETERSZ. SPAANS, geb. Avenhorn 2-2-1831; zoon van Pieter Cornelisz. Spaans x Bregje Rol (zie II); overleden Avenhorn 19-4-1902. Veerschipper en veehouder te Avenhorn; burgemeester van Avenhorn van 1882-1902 Getrouwd 1e x Avenhorn 24-4-1851 met: Antje de Jong, geb. Abbekerk 2-2-1831; dochter van Simon de Jong x Antje Wijdenes (1e x, zie ook V); overleden Avenhorn 29-3-1861.
Kinderen:
Pieter, geb. Avenhorn 5-7-1852; veehouder Beemster; getrouwd Avenhorn 1877 met Lijsbeth Laan.
Antje, geb. Avenhorn 6-5-1854.

IVb.
Hertrouwd Avenhorn 25-9-1862 met Grietje Edel, geb. Wognum 12-11-1833, overleden Avenhorn 28-8-1915; weduwe van Jan Zijp, overleden Blokker 1859; dochter van Jan Edel x Neeltje Klay, 1e x.
Kinderen:
Antje, geb. Avenhorn 24-7-1863; getrouwd Avenhorn 1883 met Gerrit Prins, veehouder Avenhorn.
Neeltje, geb. Avenhorn 21-9-1868; veehouder Schermer, later Avenhorn; getrouwd Beemster 1891 met Aaltje Maijer.
Jacoba, geb. Avenhorn 12-1-1874; getrouwd met Reinder Kwadijk.

V.
CORNELIS SPAANS, later Cornelis Wijdenes Spaans (bij KB van 9-9-1879 werd hem met al zijn nakomelingen de geslachtsnaam van Wijdenes Spaans verleend); veehouder te Lammertschaag (Hoogwoud), na 1865 te Avenhorn; burgemeester van Avenhorn van 1902 tot 1918; zoon van Pieter Jacobsz. Spaans 2e x Antje Wijdenes, 2e x; zie Ib; overleden Avenhorn 15-6-1925. Getrouwd Avenhorn 25-4-1859 met Jannetje Ooijevaar, geb. Zwaag, dochter van Floris Ooijevaar, 2e x, Neeltje Groen; overleden Avenhorn 22-11-1902.
Kinderen:
Zie Westfriese Families 5e jaargang nrs. 1 en 2, de familie Wijdenes-Spaans.

VI.
JAN de GROOT, geb. Avenhorn (Scharwoude) 19-11-1872, zoon van Remmet de Groot x Maartje Spaans; overleden Avenhorn (Grosthuizen) 25-2-1951; veehouder Avenhorn (Grosthuizen), burgemeester van Avenhorn van 1918-1937. Getrouwd te Avenhorn op 28-4-1895 met: Hillegonda Slot, geb. Avenhorn (Grosthuizen) 16-7-1870; dochter van Jan Slot x Trijntje Schuitemaker; ov. Avenhorn (Grosthuizen) 2-5-1946.
Kinderen:
Remmet Jan, geb. Ursem 27-3-1900, getrouwd met Anna Margaretha Bakker; schoolarts.
Catharina Maria Wilhelmina Hillegonda, geb. Ursem 11-3-1909, getrouwd met mr. P.S. Winkel.

Na deze laatste "boeren-burgemeester" werd de gemeente Avenhorn geleid door beroeps-burgemeesters - personen dus, die door hun opleiding geschikt waren dit ambt te bekleden en die daarin een volle dagtaak vonden.
Typerend voor de gewijzigde tijdsomstandigheden zijn de drie groepen burgemeesters van deze plaats. Tot 1845 waren het vooraanstaande Hoornse regentenfamilies; het burgemeesterschap was een erebaantje voor verdienstelijke vooraanstaanden. Zoals eerder gezegd spreekt hieruit ook nog de band met de stad Hoorn - de Veenhoop was eeuwenlang vanuit Hoorn geregeerd geweest.
Na 1845, toen dus de burgerij meer te zeggen kreeg, kwam de reeks boerenburgemeesters, evenals in vele andere dorpen in deze omgeving. Te Avenhorn werden hiervoor verschillende leden van de familie Spaans uitgekozen. De oorzaak hiervan is niet ver te zoeken: toen in 1845 gezocht werd naar een vooraanstaande plaatselijke gezagsdrager vond men die in de bekende veerschippersfamilie Spaans. Geheel te vergelijken met de familie Wonder te Oude Niedorp (Niedorper Verlaat) is ook te Avenhorn eeuwenlang de schippersfamilie Spaans van betekenis geweest. Meer nog dan wat later de vrachtman werd was de veerschipper een man van gezag, van algemene ontwikkeling en daarbij gezeten veehouder als nevenbedrijf. Veel meer nog dan de vooraanstaande veehouders bezaten zij mensenkennis in elk opzicht, en dit was de voorwaarde. die men aan een dorpsburgemeester stelde.
Deze boeren-burgemeesters hebben hun tijd gehad; het burgemeesters-ambt, ook in de kleinere plaatsen, is zo veelomvattend dat het niet alleen een volle dagtaak eist, maar ook een zekere opleiding. Toch denken velen met een zekere weemoed terug aan die vroegere burgemeesters, die gezag hadden door hun persoonlijkheid en in vele opzichten in de tweede helft van de vorige eeuw voor ons Westfriese platteland van bijzondere betekenis zijn geweest.
Bij het doorlezen van de genealogische gegevens zal men bemerken dat ze niet geheel volledig zijn; ook is het heel goed mogelijk dat er enkele data en gegevens onjuist zijn. Omdat er de voorouders van zeer vele Westfriezen in genoemd worden, verzoeken wij hen die verbeteringen en aanvullingen kunnen verstrekken, ons daarmee te willen helpen.

---

© 1954-2024 | Westfriese Families | E-mail | Sitemap
"Die zijn voorgeslacht niet eert, is zijn eigen naam niet weerd."