Kwartaalbladen » 1967 (jaargang 8) » No. 2 » pagina 25-27
De Langedijk
Op 9 september jl. werd de jaarlijkse Westfriezendag gehouden te
Noord-Scharwoude. Westfriezendag - dat is de langzamerhand algemeen
aanvaarde uitdrukking geworden voor de jaarvergadering met het nodige
andere van het Historisch Genootschap "Oud West-Friesland".
Dit jaar was de vergadering te Noord-Scharwoude, het hartje van de
Langedijk, en omdat er betrekkelijk weinig over dit gebied op het
terrein van familie-onderzoek en wat daarmee samenhangt bekend is, lijkt
het ons goed hier iets over te schrijven.
De Langedijk is het gedeelte dat aan de westzijde van het oude
West-Friesland ligt. Vanuit Alkmaar naar het noordoosten gaande komt men
eerst te Sint Pancras, dat feitelijk niet tot de Langedijk behoort; dan
met enige vrij scherpe westelijke bochten komt men in Broek op
Langedijk, Zuid- en Noord-Scharwoude en tenslotte in Oudkarspel. Omdat
de Langedijk aangedrukt ligt tegen de Heerhugowaard hébben de bewoners
hun bedrijven vooral aan de westkant van de Langedijk gezocht en daar
treft men dan ook het land "der 1000 eilanden" aan. Heel ruim
wordt dit land begrensd door de Langedijk, verder Warmenhuizen,
Schoorldam en verder zuidwaarts over Koedijk naar Alkmaar, waarbij dan
de zuidelijke punt Sint Pancras-Koedijk-Alkmaar feitelijk niet tot het
Langedijker gebied wordt gerekend. Vooral bij Sint Pancras is de grond
ook geheel anders: veel lichter (zand) en veel hoger.
Het hart van het land is ook weer in twee delen te verdelen: middenin
vindt men de drooggemaakte reeks plassen als Kleimeer, Diepsmeer en
Kerkmeer; westelijk daarvan de hogere en iets meer zandige
weilandgebieden en oostelijk het lage, vrij zware land waarop de van
ouds zo bekende Langedijker koolteelt bedreven wordt. Tenminste nog wel,
hoewel langzamerhand veel minder dan voorheen. De ruilverkaveling, die
een zeer grote ommekeer zal brengen in het landschap, was zeker hier in
het koolgebied wel zeer hard nodig. Het is te voorzien dat uiteindelijk
de veehouderij, dus het weiland, weer een veel ruimere plaats zal
krijgen, maar dan modern in tegenstelling tot de periode van vóór de
uitgebreide koolteelt toen de veehouderij hier zeer primitief werd
uitgeoefend.
Maar genoeg hierover: het gaat ons om de bronnen voor het
familie-onderzoek. Allereerst moet worden opgemerkt dat men in de
registers Oud-archief van de Langedijker dorpen vele gegevens aantreft
van de Heerhugowaard. Deze droogmakerij heeft vrijwel tot de tijd van de
Burgerlijke Stand, toen het een zelfstandige gemeente werd, geen
Kerkelijke, nog minder Schepen- of Impostregisters; verreweg het meeste
vindt men in de registers van de omliggende dorpen, waaronder de
Langedijker plaatsen.
Sint Pancras geeft vele moeilijkheden, vooral vóór de Franse tijd. Er
is weinig bewaard, vermenging met de gegevens van Oudorp komt voor.
Daarna is het een aparte gemeente geworden, zodat de Burgerlijke Stand
de belangrijkste bron is; uit de overlijdensacten van de eerste
tientallen jaren kan men vele gegevens van de 18e eeuwse Pancrassers
opzoeken.
Van de Langedijker dorpen is het meest bekend Oudkarspel. De doopboeken
van de Gereformeerden (Hervormden) beginnen met 1647 en gaan door tot
ver in de 19e eeuw. Van de katholieke bewoners, die met Noord- en
Zuid-Scharwoude de Statie Langedijk vormden, zijn in de verschillende
plaatsen afschriften aanwezig. Verder zijn er de Schepen-trouwboeken
vanaf 1676 die dus alle niet-Gereformeerden noemen; tenslotte de
impost-registers, waarin alle plaatselijke huwelijken werden opgenomen,
vanaf 1783 tot 1805; na 1805 vullen de successie-registers het hiaat tot
de Burg. Stand weer aan. Ook is er nog een impost-register begraven, wat
voor onderzoekers zeer waardevol kan zijn; het begint echter pas op
1761.
De meest typische Langedijker dorpen, Noord- en Zuid-Scharwoude, hebben
ons maar heel weinig registers nagelaten en ook na de invoering van de
Burg. Stand geven ze grote moeilijkheden, waarover menig onderzoeker
struikelt. Immers, bij K.B. van 21 oktober 1811 werd de Mairie
(=Gemeente) Scharwoude gevormd, bevattende de dorpen Noord- en
Zuid-Scharwoude. Er bestond toen echter ook al zeer lange tijd een
gehucht Scharwoude, een aardig oud Zuiderzee-dorpje met een merkwaardig
schelpen-kerkhofje; dit Scharwoude werd bij K.B. van 13-12-1815 tot een
zelfstandige gemeente verheven! Eerst in 1854 werd deze zeer kleine
gemeente Scharwoude samengevoegd met Avenhorn.
Hoewelreeds bij K.B. van 13-12-1815 de gemeenten Noord-Scharwoude en
Zuid-Scharwoude werden gevormd was het kwaad reeds geschied. Nog steeds
woekert dit door. Zelfs de enige officiële Inventaris van Doop, trouw
en Begraafboeken van het Rijksarchief te Haarlem, daterende van 1922,
verwijst bij de opsomming van de gegevens van Zuid-Scharwoude voor de
R.K. bewoners naar Avenhorn! Hopelijk zal deze verwarrende fout in de
nieuwe inventaris, waaraan thans gewerkt wordt, niet meer voorkomen.
Het doopboek van de R.K. statie Langedijk vindt men onder de registers
van Noord-Scharwoude; het begint 1740 en loopt door tot 1811. Van de
Hervormden (Gereformeerden) vindt men er een doop- en lidmatenregister
vanaf 1681 en tenslotte is er nog een impost-register op trouwen en
begraven van 1713 tot 1763. Wonderlijk is dat de zo belangrijke
trouwregisters van de laatste periode vóór de Burg. Stand ook hier
ontbreken. Ongetwijfeld zijn ze bij inrichting van de Burg. Stand naar
het plaatselijke Gemeentehuis overgebracht, terwijl de doopboeken
bewaard zijn gebleven verdwenen de trouwboeken. Op grote schaal komt dit
voor in de kleinere gemeenten in Noord-Holland. Kan het soms zijn dat
men de doopboeken steeds gebruikte bij een te sluiten huwelijk of bij
aangifte van overlijden, terwijl de trouwboeken feitelijk na de
invoering van de Burg. Stand weinig meer gebruikt werden? In elk geval
zijn ze op zeer veel plaatsen verdwenen tot groot ongenoegen van de
onderzoekers.
De gemeente Zuid-Scharwoude is wat dit betreft beter bekend: doopboeken
Ger. Gemeente vanaf 1747 en trouwboek vanaf 1752 tot ver na 1811, met
nog een register van impost op trouwen en begraven vanaf 1750. Ook zijn
er nog bijlagen van het niet aanwezig schepentrouwboek vanaf 1780, met
meerdere hiaten. Tenslotte zijn de aparte gemeenten Oudkarspel,
Noord-Scharwoude en Zuid-Scharwoude samengevoegd tot een grote gemeente
Langedijk in 1941.
Van de in het begin genoemde begrenzende plaatsen zijn nu als
zelfstandige gemeente gebleven Sint Pancras, Langedijk, Warmenhuizen
(waaronder Schoorldam) en Koedijk en als uiterste zuidpunt de stad
Alkmaar.
Nadrukkelijk willen wij er belanghebbenden op wijzen dat vele gegevens
van de bewoners van dit gebied, die genoemd worden in de Alkmaarse
notariële ptotocollen, te Alkmaar zijn te vinden. In het prachtige
nieuwe archiefgebouw kan men thans de volledig geklapperde Alkmaarse
registers aantreffen. Deze zeer belangrijke bron wordt nog slechts door
weinigen geraadpleegd; juist door het klapperen voorkomt men het
eindeloze gezoek in de vele uitgebreide registers. Daarbij is het
vanzelfsprekend dat de Langedijk zeer sterk op Alkmaar was gericht,
zodat men een grote kans heeft dat allerlei notariële en andere officiële
gegevens van Langedijkers te Alkmaar zijn aan te treffen.
© 1954-2024 |
Westfriese Families |
E-mail |
Sitemap
"Die zijn voorgeslacht niet eert, is zijn eigen naam niet weerd."
